Wójt Gminy Kolbudy, Prezes Zrzeszenia Kaszubsko – Pomorskiego Oddział Kolbudy oraz Proboszcz Parafii pw. Bożego Ciała w Pręgowie zapraszają mieszkańców na obchody 77. rocznicy Marszu Śmierci, które odbędą się w niedzielę 6 lutego br. w Pręgowie. Uroczystości rozpocznie Msza Święta w intencji ofiar, która odprawiona zostanie o godzinie 15.00. O godzinie 16.00 planowany jest przemarsz z kościoła na pobliski cmentarz, gdzie znajduje się zbiorowa mogiła ofiar morderczej wędrówki.
25 stycznia 1945 roku władze obozu Stutthof, w związku z niepowodzeniami Niemców na froncie wschodnim, zarządziły ewakuację pieszą więźniów, którzy mogli służyć Rzeszy jako siła robocza daleko od zbliżającej się linii frontu.
Po przeprowadzonej selekcji w pieszą trasę wyruszyło przeszło 11 tysięcy więźniów w 9 kolumnach liczących od 800 do 1600 osób. Władze obozu uznały, że więźniowie dojdą do oddalonego o 140 kilometrów Lęborka. Każdego dnia planowano przejście 20 kilometrów. Idący w temp. do -25 C brnęli w zaspach śnieżnych.
Więźniowie wyczerpani fizycznie, głodni i często chorzy nie mogli sprostać trudom marszu. Na nocleg zamykano ich w stodołach, oborach i kościołach. Trasa marszu przebiegała również przez teren naszej gminy. Więzień Władysław Kraska, który wyruszył ze Sztutowa w trzeciej kolumnie tak wspominał przejście przez nasze wsie:
,,Na odcinku drogi między wioskami Bielkówko, a Pręgowem Dolnym, prawdopodobnie zepchnięte ze środka drogi, leżały w nieładzie zwłoki więźniów, częściowo już zasypane śniegiem, na które prawie nikt nie zwracał uwagi, bowiem tego rodzaju zjawisko było codzienne w obozie... Kolumna więźniów podzieliła się na kilka grup, nadzorowanych przez jednego lub dwóch postenów, u których widać było także spokojniejszy nastrój niż w poprzednich dniach. Ale to tylko złudzenia. W praktyce działo się zupełnie inaczej. Krok za krokiem zmierzaliśmy do następnego punktu noclegowego. Nasza grupa, licząca około stu więźniów, doszła do wsi Pręgowo Dolne i zakwaterowana została w miejscowym kościele... Naruszone przedmioty sakralne i pozostawione nieczystości wskazywały na obecność w kościele idącej przed nami kolumny ewakuacyjnej więźniów z innych bloków. Zimno i głód, chociaż pod dachem, dopełniały jednak swego...Minęła trzecia noc ewakuacji i nastąpił mroźny poranek. Na okrzyk postena, więźniowie poderwali się ... posteni przeszukali jeszcze wnętrze kościoła i z jakiegoś zakamarka wyciągnęli dwóch wynędzniałych więźniów słaniających się na nogach... Kolumna więźniów ruszyła w dalszą drogę...”
Inny z więźniów Duńczyk Martin Nielsen tak wspominał drogę z Pruszcza do Pręgowa:
,,... Ściemniło się, a my musieliśmy ciągle iść dalej. Prędzej dołączyć do czoła - słyszeliśmy stale po bokach i z tyłu kolumny, z tym, że rozkazy były podkreślane kopniakami lub uderzeniami kolb w plecy. Ale teraz SS-owcy byli zmęczeni. Mieliśmy dojść do dużego majątku, w którym miała być kwatera. Śnieżyca przybierała na sile i przeistaczała się w orkan. Nikt nie był w stanie utrzymać i upilnować kolumny. Najsilniejsi i dobrze znający okolicę Polacy wykorzystywali sytuację i uciekali. Jak się potem zorientowaliśmy, tej nocy uciekło ok. 20 więźniów...”
Więźniowie tej kolumny spędzili nocleg w stodole i kościele (w Pręgowie).
Po nocy z 28/29 stycznia 1945 roku w stodole znaleziono 10 zmarłych.
Z informacji uzyskanych od nieżyjących już mieszkańców Pręgowa wiadomo, że ciała zmarłych zostały ,,pozbierane” przez miejscowego grabarza i jego córkę. Prawdopodobnie to ten człowiek spisał numery obozowe zmarłych i następnie przekazał je ówczesnemu proboszczowi ks. Pawłowi Masiakowi, który zapisał je w dokumentach parafialnych.
W kronice szkoły w Pręgowie widnieje informacja, że msza pogrzebowa w intencji pochowanych w zbiorowej mogile miała miejsce dopiero 07.10.1945 roku.
Dzięki tejże kronice możemy też ustalić, że 21.07.1965 roku odsłonięto grobowiec, który powstał ze składek społecznych.
W 2013 roku z inicjatywy nauczycielki historii Janiny Linstedt pracującej w szkole w Kolbudach, przy współpracy Elżbiety Grot (ówczesnej Kierownik Muzeum Stutthof Oddział Naukowego w Sopocie) z pomocą uczniów (Z. Żółtowska, A. Sałek J. Seelau, Ł. Zwarra) przywrócona została godność części osób pochowanych w tej mogile. Dzięki kwerendzie archiwalnej w Muzeum Stutthof udało się zidentyfikować 26 nazwisk pochowanych więźniów.
W minionym roku przy zbiorowej mogile ofiar Marszu Śmierci na cmentarzu w Pręgowie, z inicjatywy władz gminy, odsłonięto tablicę informacyjną przybliżającą historię tragicznej wędrówki więźniów niemieckiego obozu KL Stutthof, którzy swoje ostatnie kroki w drodze do wolności postawili na tej ziemi.
Obóz Stutthof w miejscowości Sztutowo na Żuławach (Pomorskie) został założony w momencie wybuchu II wojny światowej. 2 września 1939 r. trafili tam pierwsi więźniowie - głównie Polacy wyselekcjonowani spośród aresztowanych 1 września w Gdyni i w Wolnym Mieście Gdańsku.
Od 1942 r., kiedy Stutthof zyskał status państwowego niemieckiego obozu koncentracyjnego, zaczęli do niego trafiać Polacy z innych regionów oraz grupy osób innych narodowości, m.in. Żydzi i Rosjanie. Z czasem z niewielkiego obozu rozrósł się do ponad 120 ha, miał też liczne podobozy. Do KL Stutthof trafiło w sumie około 110 tys. więźniów. Liczbę ofiar obozu szacuje się na około 65 tys., spośród których ok. 28 tys. stanowiły osoby pochodzenia żydowskiego.
Oprac. na podstawie materiałów Janiny Linstedt